İstinaf Nedir? İstinaf Başvurusu Nasıl Yapılır?

İstinaf, ceza muhakemesinde ikince derecede yer alan bir kanun yoludur. Bu kanun yo­lunun en önemli özelliği, maddi meselenin (olayın gerçekleşip gerçekleşmediğinin veya gerçekleşme şeklinin) ceza muhakemesinde ikince dereceyi oluşturan ve üst dereceli bir mahkeme olan bölge adliye mahkemelerinde yeniden incelenmesine imkân sağlamasıdır. Bu kanun yolunda da ilk derece yargılamasında duruşmanın özelliklerinden olan doğru­dan doğruyalık ve sözlülük prensiplerine bağlı bir inceleme yapılır.

İstinaf Denetimine Konu Olan Kararlar

İstinaf, ilk derece ceza mahkemelerinden verilen hükümlere ve hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme karar- larınakarsıgidilecek kanun yoludur (CMK m.272). Mahkûmiyet hükmündeki ceza­nın nevi kanun yolu bakımından önem taşımaz. Hapis cezasına, adli para cezasına ve güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümler istinaf yoluna konu olabilir. Güvenlik tedbiri­ne istinaf yasağı kapsamında kalan bir yaptırım ile birlikte hükmedilmiş ise hükmün güvenlik tedbirine ilişkin kısmı diğer kısmından bağımsız olarak istinaf incelemesine konu yapılabilir.

Otomatik İstinaf

Ceza muhakemesine davasız (talepsiz) yargılama olmaz ilkesi hâkimdir. Ancak on beş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler bölge adliye mahkemesince talep olmak­sızın re’sen (kendiliğinden) istinaf incelemesine konu olur (CMK m.272/1, 2). Bu hâl ceza muhakemesinde davasız yargılama olmaz ilkesinin istinasını oluşturur.

İstinaf Yasağı Kapsamında Kalan Kararlar

• Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belir­lenen üçbin Türk lirası dâhil adli para cezasına mahkûmiyet hükümlerine
• Üst sınırı beş yüz günü geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
• Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere, karşı istinaf yoluna başvuru­lamaz.

Bir kişi hakkında hükmolunan her bir ceza diğerinden bağımsız olarak varlığını korur (CGTİK m.99). Bu nedenle birden faza adli para cezasına mahkûmiyet hâlinde her bir adli para cezası yasak bakımından birbirinden bağımsız olarak değerlendirilir.

İstinaf İsteminde Bulunmanın Süresi ve Talebin İçeriği

İstinaf istemi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde yapılır (CMK m.273/1). Hüküm istinaf kanun yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa süre tebliğ tarihinden itibaren başlar (CMK m.273/2).

Sanık ve bu Kanun’a göre katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlan­mamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunan­ların dilekçe veya beyanında, başvuruya ilişkin nedenleri göstermeleri zorunlu değildir; neden göstermemiş olmaları inceleme yapılmasına engel olmaz (CMK m.273/4).

Cumhuriyet savcısı, istinaf yoluna başvurma nedenlerini gerekçeleriyle birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir. Bu istem ilgililere tebliğ edilir. İlgililer, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde bu husustaki cevaplarını bildirebilir (CMK m.273/5).

Bölge adliye mahkemeleri ceza dairelerine yapılacak istinaf yolu başvuruları harca ta­bidir (31.3.2011 Gün ve 6217 sayılı Kanun m.13).

İstinaf Başvurusunun Etkisi

Süresi içinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller. Hüküm, istinaf yoluna başvuran Cumhuriyet savcısına veya ilgililere gerekçesiyle birlikte açıklanmamışsa hükme karşı istinaf yoluna başvurulduğunun mahkemece öğrenilmesinden itibaren ge­rekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir (CMK m.275/2).

İstinaf Başvurusunun Hükmü Veren Mahkemece Değerlendirilmesi

Hükmü veren mahkeme istinaf başvurusunu bir kararla şu hâllerde kabul etmeyip red­deder:

• İstinaf istemi kanuni süresi içinde yapılmamışsa,
• Hüküm, aleyhine istinaf başvurusu yapılamayacak bir hüküm ise,
• İstinaf yoluna başvuranın buna hakkı yoksa.

İstinaf Talebinin Tebliği ve Cevabı ile Dosyanın Bölge Adliye Mahkemesine Gönderilmesi

Hükmü veren mahkemece reddedilmeyen istinaf dilekçesi veya beyana ilişkin tutanağın bir örneği karşı tarafa tebliğ olunur. Karşı taraf, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yazılı olarak cevabını verebilir. Sanıklar, bir tutanağa bağlanmak üzere zabıt kâtibine yapı­lacak bir beyanla da cevap verebilir (CMK m.277/1).

Cevap verildikten veya bunun için belirli süre bittikten sonra dava dosyası, bölge ad­liye mahkemesine gönderilir (CMK m.277/2). Dava dosyası, bölge adliye mahkemesine geldiğinde işbölümüne göre görevli ceza dairesine verilir. Daire, varsa tebligat eksiklikle­rinin giderilmesini sağlar (CMK m.278).

Dosya Üzerinden Ön İnceleme (Usuli İnceleme)

Dosya kendisine gönderilen ilgili bölge adliye ceza mahkemesi dairesi, ön inceleme yapa­rak başvurunun usulden kabul edilip edilemeyeceğini inceler. Bu ön incelemede şu konu­lar değerlendirilir:

– Bölge adliye mahkemesinin yetkili olup olmadığı: İncelemeyi yapan bölge adliye mahkemesi yetkili değilse dosyanın yetkili olan bölge adliye mahkemesine gönde­rilmesine karar verilir.

– İstinaf başvuru koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediği yani başvurunun süresin­de yapılıp yapılmadığı, incelenmesi istenen kararın bölge adliye mahkemesinde incelenebilecek kararlardan olup olmadığı, başvuranın başvuru hakkının bulunup bulunmadığı. Bu koşullardan birinin gerçekleşmediğini tespit eden bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunun reddine karar verir (CMK m.279).

Bölge adliye mahkemesinin yetkili bölge adliye mahkemesine gönderme kararları ve istinaf başvurusunun reddine ilişkin kararları itiraza tabidir (CMK m.279/1).

Dosya Üzerinden Esasa İlişkin İnceleme

Bölge adliye mahkemesi, dosyayı ve dosyayla birlikte sunulmuş olan delilleri inceledikten sonra (CMK m.280/1);

1. İlk derece mahkemesinin kararında usule veya esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik olma­dığını, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğunu saptadığında istinaf başvurusunun esastan reddine, 303 üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (c), (d), (e), (f), (g) ve (h) bentlerinde yer alan ihlallerin varlığı hâlinde hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine,
2. Cumhuriyet savcısının istinaf yoluna başvurma nedenine uygun olarak mahkumi­yete konu suç için kanunda yazılı cezanın en alt derecesinin uygulanmasını uygun görmesi hâlinde, hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan red­dine,
3. Başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmadan cezayı kaldıran veya cezada indirim ya­pılmasını gerektiren şahsî sebeplere ya da şahsî cezasızlık sebeplerine bağlı olarak daha az ceza verilmesini veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesini gerektiren hâllerde, hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine,
4. Olayın daha fazla araştırılmasına ihtiyaç duyulmadan davanın reddine karar veril­mesi veya güvenlik tedbirlerine ilişkin hatalı kararın düzeltilmesi gereken hâllerde hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine,
5. İlk derece mahkemesinin kararında 289 uncu maddenin birinci fıkrasının (g) ve (h) bentleri hariç diğer bentlerinde belirtilen bir hukuka aykırılık nedeninin bu­lunması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hük- molunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevre­sinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine,
6. Soruşturma veya kovuşturma şartının gerçekleşmediğinin veya önödeme ve uz­laştırma usulünün uygulanmadığının anlaşılması ya da davanın ilk derece mah­kemesinde görülmekte olan bir dava ile birlikte yürütülmesinin zorunlu olması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine,
7. Diğer hâllerde, gerekli tedbirleri aldıktan sonra davanın yeniden görülmesine ve duruşma hazırlığı işlemlerine başlanmasına karar verir.

Duruşma Hazırlığı ve Duruşma

Yasa’da hüküm bulunmayan hâllerde CMK’nın duruşma hazırlığına, duruşmaya veya karara ilişkin hükümleri bu kanun yolunda da geçerlidir (CMK m.282). Davanın bölge adliye mahkemesinde yeniden görülmesi ve duruşma hazırlığı işlemlerine başlanmasına karar verildiğinde bölge adliye mahkemesi başkanı veya görevlendireceği üye, duruşma gününü saptar; gerekli çağrıları yapar, gerekli görülen tanıkların, bilirkişilerin dinlenil­mesine ve keşfin yapılmasına karar verilir. Bölge adliye mahkemesi duruşmasında dinle­nilmeleri gerekli görülen tanık ve bilirkişiler çağrılır. Duruşma hazırlığında gerekli delil ve belgeler de toplanır.

Duruşma, CMK’nın öngördüğü genel hükümlere göre başladıktan sonra önce görev­lendirilen üyenin inceleme raporu, sonra ilk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü, daha sonra ilk derece mahkemesinde dinlenilen tanıkların ifadelerini içeren tutanaklar ile keşif tutanakları, bilirkişi raporu, bölge adliye mahkemesi duruşma hazırlığı aşamasında topla­nan delil ve belgeler, yapılmışsa keşif ve bilirkişi açıklamalarına ilişkin tutanak ve raporlar anlatılır.

Duruşma sonunda bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunu esastan reddeder veya ilk derece mahkemesi hükmünü kaldırarak yeniden hüküm kurar (CMK m.280/2). Du­ruşma sonunda bölge adliye mahkemesi CMK m.223’te öngörülen hüküm çeşitlerinden birini verir.

Aleyhe Bozma ve Direnme Yasağı

Aleyhe bozma yasağı gereğince, istinaf yoluna sadece sanık lehine başvurulmuşsa yeni­den verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz (CMK m.283). Direnme yasağı gereğince, bölge adliye mahkemesi karar ve hükümlerine karşı direnilemez; itiraz ve temyize ilişkin hükümler hariç olmak üzere, bunlara karşı herhangi bir kanun yoluna gidilemez (CMK m.284.)